Jannetjesdal op de Leusderheide
In de middag van 4 mei werden op de Leusderheide de 662 doden van Kamp Amersfoort herdacht. Van hen zijn 388 geëxecuteerd; de overige slachtoffers kwamen om door actieve verwaarlozing of individuele moord.
Ruim 400 mensen namen deel en liepen, begeleid door doordringende bagpipe-muziek van The Seaforth Highlanders of Holland, naar het herdenkingskruis bij Jannetjesdal.
Welkom & introductie
De ceremonie begon bij het kruis, waar Micha Bruinvels, directeur van Nationaal Monument Kamp Amersfoort, de aanwezigen verwelkomde. Hij stond stil bij de historische betekenis van deze plek: tussen 29 december 1942 en 7 augustus 1943 vonden hier negen fusillades plaats, waarbij in totaal 112 verzetsstrijders werden geëxecuteerd.
In zijn toespraak zei Bruinvels:
“Dit is een plek bij uitstek om eer te bewijzen aan hen die hun leven offerden voor onze vrijheid. Een vrijheid die niet alleen kostbaar is, maar ook met vele levens is betaald.”
Hij legde een verbinding met het heden:
“Ondanks tachtig jaar vrijheid is de kwetsbaarheid ervan weer dagelijks voelbaar. Daarom is waakzaamheid geboden: deze plek dient als een onontkoombare waarschuwing tegen de gevolgen van het ontbreken van een rechtsstaat.”
Karlijn Bink – Stichting Democratie en Media
Namens Stichting Democratie en Media hield Karlijn Bink een toespraak. De stichting houdt onder meer de herinnering levend aan de verzetsgroep Het Parool, waarvan op 5 februari 1943 dertien leden op de Leusderheide zijn geëxecuteerd.
Deze mannen waren betrokken bij de productie en verspreiding van de illegale krant Het Parool, een belangrijk middel om tijdens de oorlog tegenwicht te bieden aan de nazipropaganda. Na een schijnproces werden zij ter dood veroordeeld vanwege hun inzet voor het vrije woord.
Bink zei:
“Zij stierven voor een open, rechtvaardige samenleving. Het rondbrengen van de waarheid was het door hen gekozen middel om die strijd te voeren. Wereldwijd staat deze open, rechtvaardige samenleving onder druk. De inzet van de mensen achter Het Parool herinnert ons eraan dat onze democratische rechtsstaat en vrije pers nooit vanzelfsprekend zijn. Het is onze gezamenlijke plicht om deze rechten en vrijheden te beschermen.”
Hans Dorrestijn
Schrijver en cabaretier Hans Dorrestijn droeg het indringende gedicht Muur met namen voor. Hierin blikte hij terug op zijn jeugd en de afwezigheid van zijn vader, een verzetsstrijder die stierf in Kamp Amersfoort. Hij gaf op een persoonlijke manier de doorwerking van oorlog op volgende generaties een stem.
Ondanks de moedige daden van zijn vader, overheerst in Dorrestijns herinnering de angstige en gewelddadige thuissituatie na de oorlog die zijn jeugd tekende. Het gedicht verklaart waarom zijn vader nauwelijks een rol speelt in zijn werk: het huiselijk geweld van een boze stiefvader overschaduwde de nagedachtenis aan zijn echte vader, en zijn moeder voelde zich in de steek gelaten.
“De heldendaden van Henk Dorrestijn liggen begraven onder geschreeuw en getier.”
Aansluitend werden bloemen gelegd bij het herdenkingskruis door wethouder Dijksterhuis van de gemeente Amersfoort en Burgemeester Bouwmeester van de gemeente Leusden, en sprekers en deelnemers van de herdenking.
Stille Tocht van Nationaal Monument Kamp Amersfoort naar het rusthof
In de avond van 4 mei 2025 vond de Stille Tocht plaats in Amersfoort en Leusden, in aanwezigheid van de locoburgemeester van Amersfoort, Micheline Paffen-Zeenni, en Burgemeester van Leusden, Gerolf Bouwmeester.
Eppo Bruins, Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap
De Stille Tocht begon bij Nationaal Monument Kamp Amersfoort waar Eppo Bruins, Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap een toespraak hield. Hij sprak over de blijvende noodzaak van herdenken en het levend houden van onze geschiedenis. Hij herinnerde aan de wreedheden van het Derde Rijk en de ontmenselijking die in Kamp Amersfoort plaatsvond.
De minister benadrukte dat we, nu de laatste ooggetuigen verdwijnen, meer dan ooit de verantwoordelijkheid dragen om het verleden door te geven. Herdenken is volgens hem niet alleen stilstaan, maar ook spreken en strijden tegen onverschilligheid en het grote vergeten. Hij onderstreepte de kracht van drie “zachte wapens”: onderwijs, wetenschap en verbeelding – als middelen om kennis levend te houden en nieuwe generaties te betrekken.
Hij wees op belangrijke initiatieven zoals het internationale Holocaust-onderzoekscentrum EHRI, het online toegankelijk maken van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging, en de rol van cultuur om het verleden invoelbaar te maken.
Gedicht: De Ander
Daarnaast werd door de stadsdichter van Amersfoort, Tanja ter Brake, het indringende gedicht De Ander voorgedragen, waarin op poëtische wijze wordt gereflecteerd op hoe kleine verschillen kunnen uitgroeien tot diepe verdeeldheid. Het stuk maakt duidelijk hoe gemakkelijk het is om de ander tot zondebok te maken, en legt de link tussen dagelijkse polarisatie en de gevaren van uitsluiting en haat. Tegen de achtergrond van oorlogen die nog steeds woeden, roept de dichter op tot menselijkheid, verbinding en vrede – ongeacht verschillen. De centrale boodschap: laat compassie en solidariteit de tendens zijn, want uiteindelijk zijn we allemaal mens.
Stille Tocht naar het Rusthof
De tocht ging langs verschillende monumenten en herinneringsplekken en eindigde bij begraafplaats Rusthof. Daar vond een kranslegging plaats, werd twee minuten stil gestaan en hield burgemeester Bouwmeester een toespraak, waarin hij benadrukte dat wij ons ook vandaag bewust moeten zijn welke keuzes wij maken om vrede en vrijheid aan volgende generaties door te geven.
Door Special Arts werd een gedicht voorgedragen. In het project ‘Het Andere Gedicht’ vraagt Special Arts aandacht voor mensen met een verstandelijke beperking die werden vervolgd en omgebracht tijdens de Tweede Wereldoorlog.
