In de tentoonstelling Bestemmingen staan vier historische locaties centraal waar gevangenen van Kamp Amersfoort naartoe werden getransporteerd: Mauthausen (Oostenrijk), Natzweiler (Frankrijk), Neuengamme (Duitsland) en Zwolle (Nederland).
Transporten
Tussen 1941 en 1945 vervulde Kamp Amersfoort een centrale rol voor het doorsturen van gevangenen. Meer dan 30.000 mensen werden op ca. 800 transporten vanuit daar naar andere bestemmingen vervoerd. Voor de gevangenen was de dreiging van transport een constante bron van angst en onzekerheid.
Bestemmingen
Van de 177 bestemmingen die momenteel bekend zijn, belicht de tentoonstelling vier locaties in verschillende landen waar duizenden gevangenen van Kamp Amersfoort terechtkwamen: het strafkamp Natzweiler waar verzetsdeelnemers spoorloos moesten verdwijnen, het concentratiekamp Neuengamme met een hoog sterftecijfer door ziekte, uitputting en verwaarlozing, het vernietigingskamp Mauthausen waar vrijwel alle vanuit Kamp Amersfoort doorgestuurde Joden zijn vermoord, en een ad-hoc ingericht arbeidskamp in Zwolle, waar gevangenen wekenlang van voedsel werden voorzien door een burgerinitiatief.
Tentoonstelling
Bestemmingen is ontwikkeld in samenwerking met Vriendenkringen Mauthausen, Natzweiler, Neuengamme en de gemeente Zwolle en mede mogelijk gemaakt door Vfonds, Ambassade Oostenrijk, Gemeente Zwolle en Legaat Vriendenkring Natzweiler.
80 jaar vrijheid
In het herdenkingsjaar 2025, waarin Nederland 80 jaar vrijheid viert, benadrukt deze tentoonstelling het belang van vrijheid. Kamp Amersfoort was tijdens de Tweede Wereldoorlog een plaats van vrijheidsbeneming en onrecht, gekenmerkt door honger, mishandeling, dwangarbeid en voortdurende dreiging van transport. Met Bestemmingen wordt stilgestaan bij de betekenis van deze geschiedenis voor onze tijd.
Bestemmingen is het gehele jaar 2025 te bezichtigen.
Vaste tentoonstelling
Indringende verhalen van gevangenen en bewakers
In de vaste tentoonstelling van Nationaal Monument Kamp Amersfoort leren bezoekers meer over de geschiedenis van het kamp. Tien persoonlijke verhalen brengen de ervaringen van gevangenen, bewakers en helpers tot leven. Door middel van innovatieve storytelling worden historische feiten verweven met indringende verhalen, die bezoekers laten nadenken over de dunne scheidslijn tussen slachtofferschap en daderschap.
Tien groepen gevangenen
De tentoonstelling belicht tien verschillende groepen gevangenen, elk met hun eigen verhaal: verzetsdeelnemers, Joden, dwangarbeiders die naar Duitsland werden gestuurd voor de Arbeitseinsatz, zogenoemde ‘asocialen’, gijzelaars, geestelijken, Amerikaanse burgers, Sovjet-krijgsgevangenen, SS-Frontarbeiter en twee beroepsgroepen die gezamenlijk verzet pleegden: artsen en politiemannen. Deze uiteenlopende verhalen tonen de diversiteit van de gevangenen en de verschillende redenen voor hun gevangenschap
Ooggetuigen aan het woord: 100 persoonlijke interviews
In de 100 video-interviews, vertellen oud-gevangene over hun ervaringen in Kamp Amersfoort. De verhalen van deze ooggetuigen geven een indrukwekkende inkijk in het kampleven en maken het verleden voor de bezoekers tastbaar.
Audioguide
De audioguide is ingesproken door Jeroen Kijk in de Vegte, wiens grootvader in Kamp Amersfoort gevangen zat.
Binnenplaats
Op de binnenplaats vind je de gereconstrueerde Rozentuin, de originele appèlklok, vijf bomen die er tijdens de oorlog al stonden en een maquette van Kamp Amersfoort. Voetstappen en tegenover de in brons gegoten laarzen van kampcommandant Karl Berg geven een indruk van het dagelijkse appèl.
Op verschillende luisterpunten ervaar je meer over de geschiedenis van deze plek.
Buitenterrein
Op het uitgestrekte buitenterrein zijn in het zogenaamde ‘schuldig landschap’ naoorlogse monumenten, grondsporen en originele overblijfselen zichtbaar, zoals restanten van het lijkenhuisje, de schietbaan en de Stenen Man.
Deze locaties kunnen zowel individueel als via publieksrondleidingen (op zaterdag en zondag en tijdens de schoolvakantie dinsdag t/m zondag om 11:30 en 14:00 uur, gratis met Museumkaart) bezocht worden.
WisselTentoonstellingen: Archief
Gedwongen
Ongeveer een half miljoen Nederlandse mannen is tussen 1942 en 1945 als dwangarbeider ingezet in de Duitse industrie, ter vervanging van Duitse mannen die dienst deden aan het front. Mannen die probeerden aan de verplichte Arbeitseinsatz te ontkomen werden onder meer in Kamp Amersfoort opgesloten en alsnog op transport naar Duitsland gezet. Circa 30.000 mannen overleefden de slechte leef- en werkomstandigheden, besmettelijke ziekten en geallieerde bombardementen niet. Daarmee is deze dwangarbeid ook het verhaal van gemis en onzekerheid.
Het verhaal van deze dwangarbeiders is decennialang onderbelicht gebleven. In de tentoonstelling vertellen ex-tewerkgestelden over hun ervaringen aan de hand van persoonlijke voorwerpen, memoires, foto’s en audioverhalen.
De tentoonstelling is ontwikkeld samen met het Nationaal Comité 4 en 5 mei en het NIOD en is onderdeel van het groter project ‘Gedwongen – Tewerkgesteld in Duitsland’. Dit bestaat naast de tentoonstelling o.a. uit meerjarig onderzoek, een online graphic novel en een podcast.
Artsen(L)eed
De wisseltentoonstelling ‘Artsen(l)eed’ was gewijd aan het artsenverzet en de rol die Kamp Amersfoort daarin vervulde. Een uniek Europees fenomeen was dat een nagenoeg volledige beroepsgroep succesvol verzet pleegde tegen de nazi’s, zoals is gebleken uit onderzoek door Nationaal Monument Kamp Amersfoort. Zij verenigden zich in de geheime organisatie Medisch Contact en zonden tenminste 42 kettingbrieven rond met instructies, waarschuwingen en richtlijnen. Zo werden vele maatregelen van de nazi’s effectief ondermijnd, zoals de vakfederatie Artsenkamer, de ziekenfondsenwet en de meldplicht van slachtoffers van schot- en steekwonden. Begin 1942 en zomer 1943 werden in totaal circa 300 artsen opgesloten in Kamp Amersfoort vanwege die verzetsactiviteiten. Het verhaal van de totaal verschillende uitleg van de Eed van Hippokrates werd verteld aan de hand van zeven artsen, nl. vier deelnemers aan Medisch Contact, een gijzelaar en de twee SS-kampartsen. Rond de tentoonstelling zijn tevens verschillende evenementen georganiseerd.
Meer weten?
Voor het executiepeloton
Vanaf de opening van het museum van Nationaal Monument Kamp Amersfoort op 5 juni 2021 tot en met december 2022 was de wisseltentoonstelling ‘Voor het executiepeloton’ te bezoeken. Daarin stonden de executies van de 383 gevangenen van Kamp Amersfoort centraal, gebaseerd op onderzoek door Nationaal Monument Kamp Amersfoort. De teksten gaven de historische context en bood aandacht aan de grootste massamoord ooit: de Holocaust. Naast beeldmateriaal waren de getoonde objecten o.a. een aankondiging van zo’n executie, een afscheidsbrief en verschillende grafvondsten. De executies werden verbeeld in een projectie van de opeenvolgende executies per kalenderjaar, te beginnen bij 9 april 1942 en eindigend op 23 april 1944. Er was een centrale opstelling waarbij een executie werd gesimuleerd door middel van zes authentieke wapens gericht op zeven paar schoenen. Rond de tentoonstelling zijn tevens verschillende evenementen georganiseerd.
