Tijdelijke tentoonstelling Bestemmingen geopend

Bestemmingen: Mauthausen – Natzweiler – Neuengamme – Zwolle 
Vanaf 18 januari 2025 is de nieuwe wisseltentoonstelling Bestemmingen te zien in het ondergrondse museum van Nationaal Monument Kamp Amersfoort. Deze tentoonstelling belicht vier historische locaties waar gevangenen van Kamp Amersfoort tijdens de Tweede Wereldoorlog naartoe werden getransporteerd: Mauthausen (Oostenrijk), Natzweiler (Frankrijk), Neuengamme (Duitsland) en Zwolle (Nederland). Tussen 1941 en 1945 speelde Kamp Amersfoort een centrale rol in de doorvoer van gevangenen. Meer dan 30.000 mensen werden via circa 800 transporten naar 177 verschillende bestemmingen vervoerd. Voor de gevangenen was de dreiging van transport een voortdurende bron van angst en onzekerheid. 

Persoonlijke verhalen 
In elk onderdeel van de tentoonstelling worden drie personen uitgelicht, waardoor deze bestemmingen een persoonlijk gezicht krijgen. Voor hen allen gold de grote onzekerheid: wat was hun bestemming? Wanneer zouden zij op transport gaan? Zou het beter zijn dan in Kamp Amersfoort of juist erger? En zouden ze ooit terugkeren? 

Opening en toespraken 
Op 16 januari vond de opening plaats. Speciale gasten waren de ambassadeur van Oostenrijk, Engelbert Theuermann, en mevrouw Brandt-Smid. Zij is de dochter van Bouwe Smid, een van de personen die in de tentoonstelling worden belicht. Engelbert Theuermann gaf een toespraak. Hij zei: 

“Mauthausen behoorde tot de zwaarste categorie concentratiekampen, de vernietigingskampen. Vernietiging onder andere door ondraaglijk zware, gedwongen arbeid in de steengroeven, waar grote brokken graniet via een 186 treden hoge trap – de Todesstiege – naar boven moesten worden gezeuld.  

Een klein stuk graniet uit het kamp is speciaal hiernaartoe gebracht om u een indruk te geven van het in wezen onschuldige bouwmateriaal dat daar als folter-instrument in de sadistische moordmachine van de nazi’s zijn gruwelijke tol eiste.” 

Aansluitend interviewde journalist Kees Tucker Floris van Dijk (Hoofd onderzoek Nationaal Monument Kamp Amersfoort), Marjolijn de Loos (Vriendenkring Natzweiler), Pieter van Daalen (Vriendenkring Mauthausen), Pieter Dekker (Vriendenkring Neuengamme), Martin van der Linde (Overijsselacademie). Hierbij werd dieper ingegaan op de vier bestemmingen die in de tentoonstelling centraal staan.

Op de vraag waarom juist deze vier locaties zijn gekozen, legde Floris van Dijk uit dat ze de diversiteit van de gevangenenpopulatie van Kamp Amersfoort weerspiegelen – Joden, verzetsdeelnemers en dwangarbeiders werden naar deze plekken getransporteerd – en dat elk van deze bestemmingen zijn eigen dynamiek en verhaal had. Zo werden vrijwel 392 Joodse gevangenen die vanuit Kamp Amersfoort naar Mauthausen werden gedeporteerd daar vermoord. In Natzweiler werd de helft van de daar naartoe gestuurde verzetsdeelnemers vermoord onder het Nacht und Nebel-bevel. In Neuengamme werden gevangenen gedwongen tot zware arbeid, wat velen het leven kostte door de erbarmelijke omstandigheden. Zwolle daarentegen toont een lichtpunt in de oorlog: een burgerinitiatief voorzag gevangenen daar van voedsel, terwijl toch tenminste drie mannen zijn geëxecuteerd. 

Reflectie op vrijheid  
In het herdenkingsjaar 2025, waarin Nederland 80 jaar vrijheid viert, benadrukt de tentoonstelling het belang van vrijheid. Kamp Amersfoort was tijdens de Tweede Wereldoorlog een plaats van vrijheidsbeneming en onrecht, gekenmerkt door honger, mishandeling, dwangarbeid en de voortdurende dreiging van transport. Bestemmingen nodigt bezoekers uit om stil te staan bij deze geschiedenis en te reflecteren op vrijheid in onze eigen tijd. 

Dit benadrukte Micha Bruinvels, directeur van Nationaal Monument Kamp Amersfoort in zijn slotwoorden. Welke richting slaan we in deze onbestemde tijd in, waarin de stabiliteit die we sinds 1945 kennen niet langer vanzelfsprekend lijkt? Hoe zorgen we ervoor dat de geschiedenis zich niet herhaalt? Als een van de authentieke plekken van collectief leed in Nederland draagt Nationaal Monument Kamp Amersfoort hieraan bij door op een neutrale, feitelijke manier het verleden van deze beladen plek te vertellen. Het nationaal monument probeert haar bezoekers bewust te maken van wat de gebeurtenissen tijdens de Tweede Wereldoorlog vandaag de dag kunnen betekenen. 

Bestemmingen is ontwikkeld in samenwerking met de Vriendenkringen van Mauthausen, Natzweiler, Neuengamme en de Overijsselacademie en is mede mogelijk gemaakt dankzij Vfonds, kfheinfonds, Legaat Vriendenkring Natzweiler, Gemeente Zwolle.

De tentoonstelling is het gehele jaar 2025 te bezichtigen.

27 januari: lezing Gerben Post over Nederlandse gevangenen in Mauthausen
Daarnaast worden lezingen en boekpresentaties georganiseerd over de vier locaties en andere bestemmingen. Op 27 januari, tijdens de International Holocaust Remembrance Day, geeft Gerben Post een lezing over Nederlandse gevangenen in Mauthausen. Later in 2025 verschijnt zijn boek over dit onderwerp

Ga naar de inhoud