De dynamische geschiedenis van Kamp Amersfoort
Historisch onderzoek is bijna altijd in ontwikkeling en behoeft niet altijd een definitieve en statische uitkomst te kennen. In de historiografie van de Tweede Wereldoorlog worden bijvoorbeeld nog steeds nieuwe historische en archeologische bronnen, zelfs hele nieuwe archieven ontdekt, of kan het perspectief in het academisch debat verschuiven.
Nationaal Monument Kamp Amersfoort beoogt de grondbeginselen van waarheidsvinding te hanteren en baseert zich daarbij zo veel mogelijk op met documenten ondersteunde feiten en omstandigheden. Die kunnen soms niet geheel in lijn blijken te zijn met persoonlijke herinneringen of familieverhalen.
Verloren archief en de impact op onderzoek
Bij het verlaten van Kamp Amersfoort hebben de nazi’s in april 1945 de originele administratie in brand gestoken. Daarmee is veel relevante informatie verloren gegaan en Nationaal Monument Kamp Amersfoort doet daarom zelf actief onderzoek naar de geschiedenis van de plek, vaak in samenwerking met universiteiten.
Zo is de laatste jaren veel nieuwe informatie gehaald uit o.a. binnen- en buitenlandse archieven, transportlijsten, processen verbaal, politiedagrapporten, oorlogsbrieven, mémoires van gevangenen, beeldmateriaal (zoals luchtfoto’s) enz. Ook aantallen blijken zo regelmatig bijgesteld te moeten worden.
De gevangenen van Kamp Amersfoort: feiten en cijfers
Kamp Amersfoort was operationeel als concentratiekamp van de Sicherheitsdienst van 18 augustus 1941 tot 7 mei 1945. Van de 47.000 gevangenen zijn op dit moment de gegevens van 36.208 personen vastgesteld, waarvan 695 vrouwen en circa 700 personen jonger dan 18 jaar. De gevangenen betroffen verschillende groepen en redenen van opsluiting, ieder met hun eigen dynamiek en verhaal.
De grootste groep betrof dwangarbeiders voor de Duitse oorlogsindustrie. Van bijna 2.500 Joden is de administratieve identiteit bekend. Ook waren er duizenden communisten en gijzelaars; onder de duizenden verzetsdeelnemers bevonden zich ook beroepsgroepen wegens collectief en georganiseerd verzet, namelijk meer dan 270 artsen, bijna 500 politiemannen en enkele tientallen geestelijken. Specifieke groepen gevangenen waren bijvoorbeeld de 283 Amerikaanse staatsburgers, 139 Jehovah’s getuigen en 100 Sovjet-krijgsgevangenen. Van 362 gevangenen is bekend dat zij onder dwang een contract als SS-Frontarbeiter tekenden en als civiel arbeider belandden aan het Oostfront.
Nieuwe inzichten door voortdurend onderzoek
Zoals gezegd: deze aantallen kunnen aan verandering onderhevig zijn. Maar mede door het onderzoek voor de tentoonstelling Bestemmingen moest één en ander weer bijgesteld worden.
Zo blijkt ongeveer driekwart van de gevangenen naar één van de nu 177 bekende andere bestemmingen te zijn doorgevoerd, waarvan circa 20 % nooit is teruggekeerd. In en rond Kamp Amersfoort (onder militair gezag van het kamp) zijn 662 personen direct of indirect (verwaarlozing of mishandeling) vermoord, waarvan 388 door executie. Van 397 gevangenen is een poging tot ontsnapping bekend.
Auteur: Floris van Dijk, hoofd onderzoek Nationaal Monument Kamp Amersfoort