Kampbewaker Willy Engbrocks kreeg het schilderij, dat hij in 1970 overdroeg aan de familie Dons. Die besloot dit jaar om het terug te brengen naar de plek waar het, precies 75 jaar geleden, is geschilderd. Het televisieprogramma Kruispunt wijdde afgelopen zondag een aflevering aan het verhaal achter het schilderij en de traumatische dagen en nachten van de schilder in het concentratiekamp Kamp Amersfoort.

Een zomernacht, juli 1942. De Utrechtse kunstschilder John Dons (27) weet dat het zijn laatste nacht in het concentratiekamp Kamp Amersfoort zal zijn. Gevangen vanwege zijn activiteiten in het verzet, is hij ter dood veroordeeld. Wat doet een mens in zijn laatste nacht? John Dons maakt zijn laatste schilderij. Met verfspullen, gekregen van bewaker Willy Engbrocks, een SS-er die als ‘goed’ bekend staat en al vele gevangenen heeft geholpen en zelfs gered. In een paar uur staat het erop: een oer-Nederlands landschap, een bollenveld in de kleuren van de Nederlandse vlag. De volgende ochtend geeft Dons het schilderij aan Engbrocks, de verf nog nat. Op 9 juli 1942 wordt hij, samen met 8 andere leden van de verzetsgroep Oranjewacht, geëxecuteerd.

Neef Micha Dons (61) kent ‘Ome John’ alleen uit de spaarzame verhalen van zijn vader, broer van John. Daaruit rijst het beeld op van een eigenzinnig man die alleen kon schilderen als hij inspiratie had. Hij werkte langzaam en liet schilderijen lang onafgemaakt. Behalve dat laatste schilderij, dat hij in één nacht, onder mensonterende omstandigheden op het doek zette. Toen de vader van Micha in 1970 het schilderij uit handen van Willy Engbrocks ontving, was dat een zeer emotionele gebeurtenis. Micha herinnert zich dat zijn vader helemaal van slag was.

Toen gids Edie Brouwer, vrijwilliger bij Kamp Amersfoort, hoorde van het schilderij dat John Dons vlak voor zijn dood schilderde, is hij op zoek gegaan: waar was het gebleven? Zijn speurwerk zorgde er mede voor dat het schilderij nu terug is in Amersfoort, waar het volgende week te bezichtigen is. Vanaf 2 juli organiseert Kamp Amersfoort een tentoonstelling over dit verhaal.

Foto’s: Kamp Amersfoort, familie Dons